Uitleg Transactionele Analyse

Wat is de Transactionele Analyse? Wat kun je ermee? Hoe is de Transactionele Analyse ontstaan? In deze blog geeft Empowermens je onder andere antwoord op deze vragen. Daarnaast worden bepaalde elementen van de Transactionele Analyse besproken, zoals de egoposities en de welbekende dramadriehoek. Als je de opleiding Social Work volgt dan zul je de Transactionele Analyse zeker tegenkomen, maar ook in je werkzaamheden, of misschien wel tijdens de therapie die je volgt.

Wat is de Transactionele Analyse?

De Transactionele Analyse is een methodiek die veelal door hulpverleners wordt gebruikt. Het woord Transactie staat hier voor de uitwisseling van verbale en non-verbale communicatie, oftewel: de manier waarop mensen met elkaar omgaan. Analyse staat hier voor het onderzoeken van de uitwisseling van deze transacties. Door de Transactionele Analyse kun je jouzelf en anderen  leren begrijpen; het geeft inzicht in jou en de omgang met anderen.

De Transactionele Analyse, afgekort de TA, is een theorie over de persoonlijkheid van mensen, hun gedrag, communicatie en verandering. Met de TA kan een analyse gemaakt worden van wat zich in mensen afspeelt (de analyse van het levensscript en van de egoposities) en wat er communicatief gebeurt tussen mensen (analyse van transacties en psychologisch spel). Je zou kunnen stellen dat de TA een persoonlijkheidstheorie is, maar ook een communicatietheorie en een ontwikkelingstheorie.

Wat kun je met de Transactionele Analyse?

Met de TA kun je ontdekken hoe jijzelf communiceert en hoe een ander communiceert. Als hulpverlener kun je met de TA ontdekken hoe degenen die voor jou zitten met elkaar communiceren. Met de TA ontdek je verder hoe de interactie tussen jou en de ander verloopt, hoe het komt dat jij en de ander op een bepaalde manier met elkaar omgaan en hoe je de communicatie voortaan beter kunt laten verlopen. Als je een gesprek vanuit de TA bekijkt, dan wordt al snel duidelijk wat er in de communicatie goed verloopt en wat er niet goed verloopt.

De TA biedt een referentiekader waarmee gespreksvoering geoefend kan worden. Dit kan zowel met individuen als met stellen of gezinnen gedaan worden. Door de TA leer je goed te kijken wat er speelt, ontdek je knelpunten in de communicatie en kun je kiezen welke interventies er nodig zijn om op een andere, betere, goede manier om te gaan met een ander en met jezelf.

 

Hoe is de Transactionele Analyse ontstaan?

De grondlegger van de TA is Eric Berne, een psychiater die innovatief en creatief dacht. Hij werd beinvloed door de humanistische beweging en maakte gebruik van verschillende effectieve psychotherapeutische begeleidingsmodellen. Hij ontdekte dat mensen zich heel verschillend konden gedragen, dat één persoon soms wel uit meerdere personen leek te bestaan, door de verschillende manieren waarop de persoon communiceerde, per situatie (de ego-posities en scripten, die later nog aan bod zullen komen). Hieruit ontstond vanaf de jaren 50 de Transatcionele Analyse. Veel mensen waren geïnteresseerd in zijn ideeën. In de loop der jaren werd de Transactionele Analyse verder ontwikkeld tot een persoonlijkheidstheorie, een ontwikkelingstheorie, een coachingsinstrument en een communicatiemodel. Eric Berne vond het belangrijk dat psychologische begrippen voor iedereen toegankelijk moesten zijn en niet alleen voor de professionele werker. Daarom werd de TA een heldere theorie, met herkenbare begrippen.

 

Waar bestaat de Transactionele Analyse uit?

De TA bestaat uit verschillende onderdelen en begrippen die hieronder beschreven zullen worden. Allereerst heb je een aantal centrale uitgangspunten. Naast de centrale uitgangspunten bestaat de TA uit zogenoemde concepten.

Centrale uitgangspunten

De TA bestaat uit een aantal centrale uitgangspunten:

• Wederzijds respect
• Persoonlijke verantwoordelijkheid
• Drijfveer tot verandering

Wederzijds respect

Bij het wederzijds respect wordt er uitgegaan van een basishouding: ik ben oke, jij bent oke.
Dit is een krachtige denkwijze van de TA, die makkelijk klinkt, maar die best moeilijk toe te passen is. Je moet jezelf oke vinden en liefhebben en de ander ook. Dit is dan ook iets waar je soms bewust voor moet kiezen.

Persoonlijke verantwoordelijkheid

De TA stelt dat iedereen in staat is om zelf na te denken over de keuzes die hij maakt en hier verantwoordelijkheid voor te nemen. Dit betekent dat de TA gelooft dat je in elke situatie op verschillende manieren kunt reageren. Er zijn in elke situatie verschillende opties en uiteindelijk maak je zelf de keuze hoe je reageert. Je bent je alleen niet altijd bewust van de keuzes. De keuzes in jouw manier van reageren die je in een bepaalde situatie maakt herhaal je vaak bij (soort)gelijke situaties. Je keuze kan een gezonde of ongezonde manier van reageren zijn. Je kunt jezelf ontwikkelen door je bewust te zijn van jouw denken en reageren. Zo kun je vaker en bewuster kiezen voor een gezonde en meer passende reactie.

Drijfveer tot verandering

Eric Berne stelt dat ieder mens diep van binnen streeft naar mentale en fysieke gezondheid, door gezonde keuzes te maken en problemen zelf goed op te kunnen lossen.

Concepten van de Transactionele Analyse

De Transactionele Analyse bevat een aantal concepten waarmee gewerkt wordt:

• Contract
• Strokes
• Basisposities
• Egoposities
• Psychologisch spel
• Dramadriehoek
• Script

We beschrijven hieronder een paar van deze concepten.

Strokes

In het Engels staat het werkwoord 'to stroke' voor strelen en slaan. Strokes binnen de TA kunnen ook uit 'strelen'  of 'slaan' bestaan: strokes zijn of positief of negatief. Om een persoonlijkheid te ontwikkelen doorloop je een socialisatieproces, waarbij je verschillende strokes ontvangt. Alles wat door een handeling uitdrukt 'ik weet dat je bestaat' zijn strokes, of het nou om non-verbale of verbale communicatie gaat. Een stroke kan zijn dat je een kus van iemand krijgt, of een schop, dat je een compliment krijgt of dat iemand je afbrandt. Het is belangrijk om het gevoel te krijgen dat anderen om jouw heen weten dat jij bestaat, oftewel: je kunt niet zonder (positieve) strokes. Iedereen wil graag het gevoel hebben gezien en gewaardeerd te worden. Alle strokes kun je onderverdelen in vier categorieën:

• Onvoorwaardelijk positief = Je bent oké
• Voorwaardelijk positief = Je doet oké
• Onvoorwaardelijk negatief = Je bent niet oké
• Voorwaardelijk negatief = Je doet niet oké

De strokes die je door je leven heen ontvangt bepalen in grote mate de manier waarop jij je gedraagt en reageert op situaties. De strokes die je als kind ontvangen hebt, blijf je opzoeken wanneer je volwassen bent. Zo zoeken mensen bijvoorbeeld naar afwijzing, omdat dit is waar ze aan gewend zijn. Je kunt bij jezelf stilstaan en nagaan welke effecen de strokes hebben op jouw huidige leven. Van je ouders of opvoeders heb je de meeste strokes ontvangen, maar ook van anderen ontving en ontvang je strokes.

Het is niet alleen belangrijk dat je positieve strokes van anderen ontvangt, maar ook dat je positieve strokes van jezelf ontvangt. Als iemand geen positieve strokes van een ander of zichzelf ontvangt, of de strokes van anderen niet toelaat, dan kan dit bijdragen aan een psychisch ongezonde situatie zoals depressie.

 

Basisposities

In het vorige stuk hebben we uitgelegd wat strokes zijn. Door alle strokes die je in je leven - met name in je jeugd - ontvangt ontwikkel je op den duur een zogenoemde basispositie. Dit is als het ware een overtuiging die jij over jezelf en anderen hebt. Vanuit deze basispositie handel, denk en voel je. Er zijn in totaal vier overtuigingen, die we basisposities noemen. Je hebt ze alle vier wel eens, maar een ervan overheerst vaak.

• Ik ben oké, jij bent oké.
  Als dit je basispositie is, dan geloof je als het ware dat ieder mens waardevol is. Zowel jijzelf als de ander. Je gelooft dat je conflicten samen op kunt lossen, op een manier die voor beiden prettig is. Binnen deze basispositie is verandering, groei en intimiteit mogelijk.
• Ik ben niet oké, jij bent oké.
  Als dit je basispositie is, dan geloof je dat jijzelf minder waard bent dan anderen. Een ander kan het beter dan jij. In een conflict los je het op zo'n manier op dat de ander (meer) zijn zin krijgt. Je voelt je niet belangrijk en je bent niet gelukkig.
• Ik ben oké, jij bent niet oké.
  Als dit je basispositie is, dan geloof je dat jij belangrijker bent dan de ander. Je drukt jouw zin (tot een oplossing) door, ten koste van een ander. Jij weet wat goed is voor de ander.
• Ik ben niet oké, jij bent niet oké.
  Als dit je basispositie is, dan geloof je dat het leven niet de moeite waard is en dat hier niets aan te veranderen valt.

Egoposities

Volgens Eric Berne bestaat je persoonlijkheid uit drie elementen: ouder, volwassene en kind. Dit worden door hem de egoposities genoemd. De egoposities kun je verdelen in verschillende types. Hieronder worden ze uitgelegd.

• Ouder egopositie
  De ouder egopositie wordt onderverdeeld in de kritische ouder (KO) en in de voedende ouder (VO) en wordt bevat gedachten, gevoelens en gedrag die je voornamelijk van je ouders of opvoeders hebt overgenomen. De kritische ouder omvat vaak alle regels, grenzen en orde en structuur. De voedende ouder omvat iets positiefs. De voedende ouder is gericht op het waarderen van zichzelf en anderen, om wie ze zijn en wat ze doen.
• Kind egopositie
  De kind egopositie omvat gedachten, gevoelens en gedrag die wordt herhaalt vanuit de kinderjaren. Het kind wordt onderverdeeld in het vrije/natuurlijke kind (VK) en het aangepaste kind (AK). Deze egopositie houdt het 'natuurlijk reageren' in; waarbij reacties voornamelijk vanuit je gevoel ontstaan. Het vrije kind reageert voornamelijk vanuit impulsen. Het aangepaste kind kan zich aanpassen, bijvoorbeeld door naar een ander te luisteren en gehoorzaam te zijn, of door zich te laten corrigeren.
• Volwassen egopositie
  De volwassen egopositie (V) omvat gedachten, gevoelens en gedrag als reactie op het hier en nu en gebaseerd op feiten. In de volwassen egopositie weeg je keuzes af, vraag en luister je, overleg en onderhandel je. De volwassen egopositie wordt niet onderverdeeld, zoals de andere twee egoposities.

De egoposities kunnen positief of negatief zijn. Als ze beschreven worden komt er in dat geval een + of een - achter te staan. Dus: KO+ en KO-, VO+ en VO-, VK+ en VK-, AK+ en AK-. De V van volwassen is neutraal. Om hier wat voorbeelden aan te koppelen:

• KO+ (positief confronterend)
  'Ik vind het vervelend als je dit doet. Wil je dat niet meer doen?'
• KO- (negatief confronterend)
  'Jij doet alles fout.'
• VO+ (positief voedend en verzorgend)
  'Ik zie dat je gefrustreerd bent. Kan ik iets voor je doen?'
• VO- (negatief voedend en verzorgend)
  'Ik zie dat je het niet weet. Laat mij het maar doen.'
• VK+(positieve, impulsieve, authentieke emoties)
  Authentieke emoties uiten, creatief en spontaan, verdrietig bij pijn, blij bij vreugde, angstig bij gevaar.
• VK- (negatieve, impulsieve emoties)
  Ongeremd zijn, ongepast gedrag (zoals scheten laten in het openbaar),
• AK+ (positief aangepast)
  Houden aan regels en afspraken, normen en waarden, gehoorzamen (op een gezonde manier)
• AK- (negatief aangepast)
  Aan van alles gehoorzamen en aanpassen om niet afgewezen te worden, herhalen van gedrag uit de kinderjaren dat niet meer bij een volwassen situatie, afhankelijk. Voorbeeld van een AK-: als kind huilde je als volwassenen je je zin niet gaven, als volwassene zet je huilen in om je zin te krijgen.
• V (afwegend, onderhandelend, veelal gericht op feiten)
  Informatie verzamelen, overzicht hebben, afwegingen maken, prioriteiten stellen, overleggen, besluiten nemen. 'Wat gebeurt er? Wat voel ik? Wat denk ik? Wat wil ik? Wat kan ik (nu) doen?'

Een doelstelling van persoonlijke verandering in de Transactionele Analyse is om patronen uit de negatieve egoposities te vervangen door ander gedrag, waarbij volledig gebruik wordt gemaakt van alle egoposities.

Dramadriehoek en winnaarsdriehoek

De dramadriehoek, ook wel de verliezersdriehoek, is een voorbeeld van een psychisch spel, waarbij er sprake is van een rollenpatroon. Je hebt drie rollen: de aanklager of dader (KO-), het slachtoffer (AK-) en de redder (VO-). Alle drie de rollen zijn disfunctioneel. De rollen zien er als volgt uit:

• Aanklager: agressief, boos, klaagt aan, onderschat iemands kunde en integriteit, oordeelt.
• Slachtoffer: voelt zich onderdrukt, hulpeloos, klaagt over niet voldane behoeften, haalt zichzelf naar beneden
• Redder: extreem behulpzaam, wil graag nodig zijn, opofferend, onderschat andermans capaciteit om voor zichzelf te denken.

Alle drie de rollen zijn disfunctioneel. Als mensen deze rollen innemen komen ze met elkaar terecht in een dramadriehoek. De uitwisseling van verbale en non-verbale communicatie is een drama en en leidt tot ineffectieve communicatie, verwijdering en negatieve gevoelens.

Als je je bewust bent van het ontstaan van een dramadriehoek, waar je misschien wel in deelneemt, is er gelukkig een oplossing! Er bestaat namelijk ook een winnaarsdriehoek. In de winnaarsdriehoek kom je los van de drama en kun je krachtiger en authentieker communiceren.

In de winnaarsdriehoek is er sprake van het volwassen egopositie, die iedereen inneemt. De communicatie verloopt effectief, succesvol en plezierig. In de winnaarsdriehoek staan er drie 'rollen' centraal: assertief, opvoedend en kwetsbaar. Binnen de winnaarsdriehoek wordt de aanklager assertief. Hij kent zijn gevoelens, wensen en behoeften en kan deze vanuit de ik-boodschap overbrengen. Hij kan confronteren op een manier waarbij de ander in zijn waarde wordt gelaten en is niet oordelend. De redder wordt opvoeder en helpt (alleen) als hiernaar gevraagd wordt. De opvoeder vindt het niet erg als zijn hulp niet nodig is en accepteert de capaciteit van de ander om voor zichzelf te denken. Het slachtoffer accepteert zichzelf, stelt zich kwetsbaar op en kan zijn echte gevoelens delen.